Ở Tây Bắc có một loại quả có vị chua thanh, từ lâu đã được bà con vùng cao hái về để chế biến thành các món ăn dân dã ở quê như nấu canh chua, kho cá, đó là quả sổ bà.
Hiện sổ bà mọc hoang dại nhiều ở khu vực Tây Bắc của nước ta như Thái Nguyên, Lạng Sơn, Hòa Bình, Cao Bằng... Còn trên thế giới chúng phân bố chú yếu ở Nam Trung Quốc, Án Độ, Malaysia.
Quả sổ chấm muối ớt là món ăn vặt yêu thích của đám trẻ vùng cao
Chị Lan (ở Bắc Kạn) cho biết: "Quả sổ bà còn gọi là quả sổ, mọc ở bờ sông, suối, hoặc các khe núi, rất ít khi có cây sổ ở vùng núi cao bởi cây này ưa nước. Nói là quả sổ nhưng thực chất là các cánh hoa khép lại ôm chặt lấy nhụy cho ra quả này. Chúng có kích thước khá lớn, bằng cái bát ăn cơm.
Quả sổ nặng nhưng cuống của chúng lại rất yếu nên chỉ cần gió to là chúng rơi lộp độp. Người dân vào rừng cũng không cần trèo lên cây để hái mà đi nhặt quanh gốc hoặc dùng đá ném vào quả là rụng xuống, cho vào gùi mang về nhà".
Quả sổ thực chất là từng cánh hoa khép khịt lại với phần nhụy, tạo nên quả
Theo chị Lan, quả sổ có vị chua đặc biệt, trước đây đám trẻ con thường mang muối ớt ra gốc nhặt quả sổ rồi ăn như một món ăn vặt. Còn các bà, các mẹ thì mang quả sổ về để náu canh chua hoặc kho cá suối. Chỉ đơn giản vậy thôi mà có món ăn vô cùng hấp dẫn trong những ngày còn nghèo khó.
"Trái sổ cứ cắt từng khúc, cứa nhỏ ra cho nhanh mềm. Cá to thì cắt khúc, cá nhỏ thì để nguyên con, cho thêm ít muối, mì chính rồi cứ thế đun sôi khoảng 10 phút. Không cần phải đun quá lâu vì cá cũng nhanh chín, và đun lâu quá quả sổ lại nồng. Nếu ai đã từng ăn canh sổi bà sẽ thấy giống như canh sấu, canh khế chua ở dưới xuôi. Song càng ăn càng thấy hương vị của nó rất khác: chua thanh và thơm hơn rất nhiều.
Đến tận bây giờ, khi xa quê, thỉnh thoảng tôi vẫn nhớ lại hương vị của món cá suối kho trái sả nhưng để mua được trái sả ở thành phố không hề dễ. Lúc nào tiện mẹ gửi đồ xuống, tôi đều nhờ mẹ mua hộ rồi gửi kèm", chị Lan nói thêm.
Quả sổ rừng kho cá suối là món ăn hấp dẫn ở Tây Bắc
Những năm gần đây, trái sổ bà trở thành đặc sản lạ ở thành phố. Ngoài làm gia vị chế biến món ăn, nhiều người còn đem nó đi làm mứt, pha làm nước giải khát.
Ngoài trái sổ tươi, trên chợ mạng còn bán cả trái sổ khô. Loại này được bà bà con vùng cao tách sẵn rồi đem phơi khô, nếu bảo quản cẩn thận có thể dùng được quanh năm. Loại khô cũng có mùi vị chua thanh như quả tươi nhưng không không thơm bằng. Nhưng quả sổ chỉ có một mùa nên muốn ăn quanh năm phải dùng loại sổ khô.
Trên thị trường có một vài địa chỉ bán trái sổ khô với giá lên tới 120.000 đồng/kg. Những người đã biết tới mùi vị của trái sổ rừng thì đặt mua về thưởng thức, còn những người chưa biết thì tò mò đặt mua về ăn thử.